Struikelstenen in Rijswijk

Blijvende herinnering

Een blijvende manier waarop de slachtoffers van de Holocaust over de hele wereld worden herdacht, zijn de Stolpersteine, oftewel struikelstenen. Dit zijn steentjes van 10 bij 10 centimeter, gemaakt van messing, die in de stoep worden geplaatst bij het huis van waaruit deze slachtoffers zijn weggevoerd. Daarop staan de naam, de geboortedatum, de datum en plaats van arrestatie door of namens het regime en de datum en plaats van de moord van dit slachtoffer. 

De Stolpersteine zijn een project van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Stolpersteine is een Duitse combinatie van twee woorden: stolpern (struikelen) en Steine (stenen). Het is bedoeld om het gevoel te krijgen dat er iets in de weg ligt. Niet letterlijk, maar wel zo dat voorbijgangers even stoppen en nadenken over wat ze zien. De kunstenaar heeft ooit het volgende gezegd over de struikelstenen: “Men valt niet over de Stolpersteine, je struikelt met je hoofd en je hart”. De stenen zijn een blijvende herinnering aan een slachtoffer van het nazi-regime tijdens de Tweede Wereldoorlog. 

Om nooit te vergeten

In Rijswijk zijn sinds 2015 25 struikelstenen geplaatst, 24 voor Joodse Rijswijkers en een voor een verzetsstrijder. In het boek “Om nooit te vergeten – Rijswijk in de Tweede Wereldoorlog” staat een overzicht van alle Rijswijkers die de oorlog niet hebben overleefd. Dat zijn er meer dan 800. Onder hen zijn 200 Joodse Rijswijkers, die vaak in familieverband zijn weggevoerd en omgebracht: een heleboel verdrietige verhalen, zoals dat van baby Dina Hilde Akker, die aan de Prins Hendriklaan woonde en maar anderhalf jaar is geworden. 

In mei 2023 is in Neurenberg de honderdduizendste struikelsteen op de wereld gelegd. Ook in Rijswijk zijn in 2023 meerdere struikelstenen gelegd. Burgemeester Huri Sahin was bij de steenleggingen aanwezig en heeft een van die keren de volgende woorden uitgesproken: “Om ervoor te zorgen dat alle slachtoffers blijvend worden herinnerd, kunnen er nog veel meer struikelstenen worden gelegd. Met de Stolpersteine en het organiseren van herdenkingen, houden we de herinnering aan hen levend.”

Waar in Rijswijk?

De adressen waar Rijswijkers hebben gewoond en waar nu struikelstenen liggen, zijn:

• Vondellaan 5
• Prins Hendriklaan 9
• Jaagpad 57 
• Mauritslaan 15
• Penninglaan 52
• Cromvlietkade 58
• Haagweg 140
• Regentesselaan 20
• Da Costalaan 53
• Oranjelaan 76. Het adres van de familie Kooperberg, voor wie de struikelstenen aan de Oranjelaan 76 zijn gelegd, is in de archieven Oranjelaan 40. Dit komt doordat er een omnummering heeft plaatsgevonden: toen hotel Leeuwendaal werd afgebroken en vervangen door een appartementengebouw, is de even zijde van de Oranjelaan omgenummerd. Huisnummer 40 werd toen nummer 76. De struikelstenen liggen bij het juiste huis, maar de adressen wijken om deze reden af. 

Op deze adressen hebben Joodse Rijswijkers gewoond, met uitzondering van het adres Da Costalaan 53: hier woonde de 22-jarige Nicolaas van de Schaft, een verzetsstrijder, die op de Waalsdorpervlakte is gefusilleerd. De stenen worden gelegd voor alle slachtoffers van het regime van het nationaalsocialisme, ook voor verzetsstrijders. Op de site van de Historische Vereniging Rijswijk (HVR) is de plechtigheid tijdens de eerste plaatsing van de struikelstenen bij de adressen Vondellaan 5 en de Prins Hendriklaan 9 terug te zien onder de tegel “Rijswijk Verbeeld”. Verder is aan deze steenleggingen en aan de vermoorde families uitvoerig aandacht besteed in het artikel “Struikelstenen in Rijswijk – een eerbetoon aan vermoorde Joodse Rijswijkers” in het Jaarboek 2015 van de Historische Vereniging Rijswijk.

De lijst met de namen van alle Rijswijkse Joodse slachtoffers is te vinden op www.joodsmonumentrijswijk.nl.